W głębi północnych lasów, gdzie stare drzewa splatają się konarami, żyje niezwykły mieszkaniec – polatucha syberyjska. Ten niewielki gryzoń potrafi szybować między drzewami na odległość nawet 100 metrów, wykorzystując specjalną błonę lotną. Nocny tryb życia i skryte zachowanie sprawiają, że rzadko można go zaobserwować w naturalnym środowisku. Jednak jego fascynująca biologia, zdolności adaptacyjne i społeczne zachowania czynią go jednym z najbardziej intrygujących ssaków Europy.
Polatuchę syberyjską – poznaj niezwykłego mieszkańca lasów
Polatucha syberyjska (Pteromys volans) to fascynujący gatunek wiewiórki, który jako jedyny przedstawiciel latających wiewiórek występuje w Europie. Ten niezwykły ssak należy do plemienia polatuch (Pteromyini) i wyróżnia się wyjątkową zdolnością do szybowania między drzewami.
Ten nocny gryzoń charakteryzuje się wyjątkową adaptacją do życia nadrzewnego. Jego najbardziej charakterystyczną cechą jest specjalna błona lotna (patagium), rozciągająca się między przednimi a tylnymi kończynami, która umożliwia wykonywanie spektakularnych lotów ślizgowych na odległość nawet do 100 metrów.
Polatucha syberyjska prowadzi skryty tryb życia, co sprawia, że rzadko można ją zaobserwować w naturalnym środowisku. Najczęstszym dowodem jej obecności są charakterystyczne odchody przypominające pomarańczowo-żółte ziarna ryżu, które można znaleźć w pobliżu ich gniazd.
Skąd wzięła się nazwa „latająca wiewiórka”?
Nazwa „latająca wiewiórka” ma swoje korzenie w wyjątkowych zdolnościach lokomocyjnych tego zwierzęcia. W polskiej literaturze zoologicznej pierwotnie używano określenia „polatucha”, jednak w 2015 roku Muzeum i Instytut Zoologii PAN oficjalnie ustanowił nazwę „polatucha syberyjska”, rezerwując termin „polatucha” dla całego rodzaju Pteromys.
Łacińska nazwa Pteromys volans doskonale oddaje charakter tego zwierzęcia – „ptero” oznacza skrzydło, „mys” – mysz, a „volans” – latający. Nazwa ta została nadana przez Karola Linneusza w 1758 roku, podkreślając najbardziej charakterystyczną cechę tego gatunku.
Określenie „latająca” jest jednak nieco mylące, ponieważ polatucha tak naprawdę nie lata w tradycyjnym znaczeniu tego słowa. Zamiast tego wykonuje kontrolowane loty ślizgowe, wykorzystując specjalną błonę lotną jako naturalny spadochron. Ta umiejętność pozwala jej efektywnie przemieszczać się między drzewami, unikać drapieżników oraz oszczędzać energię podczas poszukiwania pożywienia.
Jak wygląda polatucha syberyjska?
Polatucha syberyjska to niewielki gryzoń o charakterystycznym wyglądzie. Długość jej ciała waha się między 13 a 20 centymetrów, do czego należy dodać spłaszczony ogon o długości 9-14 centymetrów. Samice są nieco większe od samców i ważą około 150 gramów.
Najbardziej charakterystyczną cechą tego zwierzęcia jest miękkie, jedwabiste futro, które zmienia swoją barwę w zależności od pory roku. W okresie letnim ubarwienie grzbietu przybiera odcienie żółto-szare do czarniawo-szarych, natomiast zimą futro staje się srebrzysto-szare. Brzuszna strona ciała pozostaje biała przez cały rok.
Polatucha posiada duże, wyraziste czarne oczy, które są doskonale przystosowane do nocnego trybu życia. Jej głowa jest zaokrąglona, a uszy są dobrze widoczne, choć niezbyt duże. Charakterystycznym elementem jej wyglądu jest również czarny pas futra biegnący między szyją a przednimi kończynami.
Mistrzowski lot – anatomia szybowania
Najważniejszym przystosowaniem polatuchy do życia nadrzewnego jest błona lotna (patagium) – specjalny fałd skórny pokryty futrem, rozciągający się między przednimi a tylnymi kończynami. W przeciwieństwie do niektórych innych gatunków latających wiewiórek, polatucha syberyjska nie posiada błony między tylnymi kończynami a nasadą ogona.
Podczas lotu ślizgowego polatucha przyjmuje charakterystyczną pozycję – rozciąga przednie kończyny na boki, podczas gdy tylne utrzymuje blisko ogona, tworząc w powietrzu charakterystyczny trójkątny kształt. Taka technika pozwala jej na wykonywanie precyzyjnych lotów między drzewami na odległość nawet 100 metrów.
System hamowania polatuchy jest równie fascynujący – przed lądowaniem wyciąga wszystkie cztery kończyny do przodu i unosi ogon, przekształcając błonę lotną w naturalny spadochron. Współczynnik szybowania tego gatunku wynosi zazwyczaj 1-1,5, choć odnotowano przypadki osiągania wartości nawet 3,31.
Gdzie można spotkać polatuchę?
Polatucha syberyjska występuje na rozległym obszarze od Morza Bałtyckiego na zachodzie, przez północną Azję, aż po wybrzeże Oceanu Spokojnego na wschodzie. W Unii Europejskiej gatunek ten występuje obecnie tylko w Estonii i Finlandii, gdzie jest uznawany za gatunek wrażliwy i zagrożony.
Naturalne siedliska polatuchy to przede wszystkim stare, mieszane lasy z przewagą drzew liściastych, szczególnie osiki, brzozy i świerka. Preferuje obszary z dużą ilością starych, dziuplastych drzew, które są niezbędne do budowy gniazd.
Polatucha syberyjska została już uznana za wymarłą na Litwie. Na Łotwie ostatnie obserwacje pochodzą z 2001 roku, a od 2013 roku uznaje się ją tam za lokalnie wymarłą. Ciekawostką jest fakt, że na Białorusi, gdzie od 1996 roku uważano ją za wymarłą, w 2017 roku ponownie zaobserwowano jej obecność, a w 2019 roku odkryto ponad 80 siedlisk w północnych regionach kraju.
Jak żyje polatucha syberyjska?
Polatucha syberyjska prowadzi nocny tryb życia. W okresie letnim jej aktywność rozpoczyna się około pół godziny po zachodzie słońca i trwa aż do świtu. Większość tego czasu poświęca na poszukiwanie pożywienia. W zimie okres aktywności jest krótszy, a zwierzęta spożywają mniej pokarmu.
Zachowania społeczne polatuchy są fascynujące – jest to gatunek towarzyski, często można spotkać kilka osobników na jednym drzewie. Zwierzęta te budują gniazda w pustych dziuplach drzew lub w rozwidleniach gałęzi przy pniu. Gniazda są często zamieszkiwane parami.
Podczas okresu godowego samce wydają charakterystyczne ćwierkające dźwięki i uganiają się za samicami. Polatuchy spędzają niewiele czasu na ziemi – większość ich aktywności odbywa się w koronach drzew, gdzie przemieszczają się szybując między gałęziami w poszukiwaniu pożywienia.
Co jada latająca wiewiórka?
Polatucha syberyjska jest wszystkożercą z przewagą diety roślinnej. Jej menu zmienia się wraz z porami roku, dostosowując się do dostępności pokarmu w środowisku naturalnym. W okresie letnim żywi się głównie świeżymi pączkami drzew, młodymi pędami, owocami leśnymi oraz nasionami.
Zimą dieta polatuchy staje się bardziej specyficzna. Głównym źródłem pożywienia są wtedy kotki brzozowe i osikowe, które zwierzę zaczyna gromadzić już jesienią. Polatucha ma zdolność przewidywania dostępności pokarmu i magazynuje go w dziuplach na okres zimowy.
W menu polatuchy można znaleźć:
- Nasiona drzew iglastych (sosny, świerka)
- Młode pędy drzew liściastych
- Owoce leśne
- Grzyby
- Pąki kwiatowe
- Owady i ich larwy (jako uzupełnienie diety)
Rozród i wychowanie młodych
Polatucha syberyjska rozmnaża się jeden lub dwa razy w roku, w zależności od warunków środowiskowych i dostępności pokarmu. Okres godowy przypada na wczesną wiosnę, zazwyczaj między marcem a kwietniem, a drugi możliwy miot pojawia się w lipcu.
Podczas okresu godowego samce wydają charakterystyczne ćwierkające dźwięki i aktywnie poszukują samic. Ciąża trwa około 4 tygodni, po których samica rodzi od 2 do 4 młodych. Noworodki są ślepe i bezradne, ważą zaledwie kilka gramów.
Młode polatuchy pozostają pod opieką matki przez około trzy miesiące. W tym czasie przechodzą intensywny rozwój:
- Otwierają oczy po około 2 tygodniach
- Zaczynają wychodzić z gniazda po 4 tygodniach
- Uczą się szybować między 6 a 8 tygodniem życia
- Osiągają samodzielność około 12 tygodnia
Jak polatucha radzi sobie zimą?
W przeciwieństwie do wielu innych gatunków wiewiórek, polatucha syberyjska nie zapada w sen zimowy. Jest doskonale przystosowana do życia w surowych warunkach klimatycznych, gdzie temperatury mogą spadać poniżej -30 stopni Celsjusza.
Podczas szczególnie niesprzyjającej pogody polatucha może pozostawać w swojej dziupli przez kilka dni, jednak gdy tylko warunki się poprawią, wraca do aktywnego żerowania. W okresie białych nocy zwierzęta te są aktywne przez większość nocy, wracając do schronienia zaledwie na kilka godzin przed świtem.
Przygotowania do zimy rozpoczynają się już jesienią, gdy polatuchy gromadzą zapasy pokarmu w dziuplach i szczelinach drzew. Magazynują głównie kotki brzozowe i osikowe, które stanowią podstawę ich zimowej diety. Ich doskonałe przystosowanie do zimna pozwala nawet samicom skutecznie wychowywać młode w tym trudnym okresie.
Dlaczego polatucha wybiera dziuple po dzięciołach?
Polatucha syberyjska wykazuje szczególne upodobanie do dziupli wykutych przez duże gatunki dzięciołów. Otwory wejściowe do takich dziupli mają średnicę zaledwie 2 centymetrów, co stanowi doskonałą ochronę przed drapieżnikami takimi jak kuny, które nie są w stanie się przez nie przecisnąć.
Każda polatucha posiada kilka dziupli w swoim terytorium, które wykorzystuje w zależności od pory roku i stanu reprodukcyjnego. Wybiera drzewa dziuplaste, które są osłonięte przez duże świerki, co zapewnia dodatkowe maskowanie wejścia do schronienia.
Wnętrze dziupli polatucha starannie wyściela, tworząc przytulne gniazdo.
Wykorzystuje do tego:
- Mech jako podstawową warstwę
- Pióra ptaków
- Sierść innych zwierząt
- Porosty, szczególnie te o włóknistej strukturze